پاورپوینت بررسی معماری حمام گنجعلی خان کرمان، به همراه پلان و تصاویر

بخشی از مطلب
بانیان و سازندگان بنا: بانی این حمام گنجعلی خان زیک بوده است. او از اوان کودکی شاه عباس اول صفوی ملازم و از خدام مخصوص او بود. گنجعلی خان در سالهای 1005 تا 1034 حکومت کرمان را به عهده داشت و حوزه حکومت او از مرز فارس تا سرحد قندهار بود. از جمله آثار وی در این سالها مجموعه ای است در کنار بازار کرمان، مشتعمل بر یک میدان بزرگ و بازاری که تقریباً به دور آن می چرخد و ضراب خانه و مسجد و کاروانسرا (یا مدرسه) و آب انبار و حمام، که در اطراف میدان قرار گرفته اند. معمار این مجموعه و نیز حمام استاد محمد سلطانی، معمار یزدی، بوده که نام وی بر طاق سر در حمام دیده می شود.نام "میر شکر الله" نیز بر سردر، در زیر نقاشیهای روی گچ، دیده می شود.کتیبه ای کمربندی به خط نستعلیق با استحکام و زیبایی تمام در سردر مشاهده می شود. به علت وجود نام علیرضا عباسی» بر کتیبه ی کاروان سرای (یا مدرسه) گنجعلی خان، بعضی کتیبه حمام را نیز اثر این خطاظ دانسته اند.
دیگر اطلاعات مکتوب: در جغرافیای کرمان، تاریخ ساخت این بنا سال 990 ذکر شده است؛ اما مؤلف گنجعلی خان، با اشاره به اینکه حکومت گنجعلی خان از سال 1005 آغاز شده است،تاریخ مذکور را صحیح نمی داند و تاریخ کتیبه ی سر در را درست می داند.
سیر تحول بنا: چنان که گذشت، این بنا در دوره ی صفویان و در نیمه ی اول قرن یازدهم ساخته شده است. این حمام تا سال 1316 ش دایر بود؛ و پس از ان؛قسمتهایی از آن به مرور زمان آسیب های جدی دید. در حدود سال 1348 ش، بنا کاملاً مرمت شد و باز سازی گردید. امروزه بنا را موزه کرده اندو در آن، صحنه هایی از وضع حمام و طبقات مختلف مردم را همراه با لوازم استحمام به نمایش گذاشته اند.
نکاتی در باره ی معماری بنا: گفته ایم که حمام در کنار میدان گنجعلی خان واقع است و ورودی ان در بازار کنار میدان قرار دارد.این حمام، مانند اغلب حمامهای قدیمی، از دو بخش اصلی، یعنی سربینه و گرم خانه، تشکیل شده است. سربینه، که مردم کرمان به آن جامه کن» می گویند، در واقع فضای اصلی بناست-جایی که معمار همه ی توان خود را به کار بسته تا فضایی عالی و باشکوه خلق کند.او با به کارگیری نظمی کامل و تناسباتی نغز و ترکیبی حساب شده از سطوح کاشی کاری پر نقش و نگار رنگارنگ و سنگهای مرمر و سقفهای گچی پر شکنج سفید فضایی پر تکلف و مسحورکننده آفریده است. فوران آب از فوار های حوضهای متعدد و نورپردازی دقیق نیز جلوه ی این فضا را دو چندان کرده است. سربینه فضای میانی وسیعی با قاعده ی هشت گوش کشیده دارد.این فضا شش غرفه در شش ضلع و حوضی کشکولی شکل در میانه دارد.غرفه های واقع بر محور عرضی فضای میانی از دیگر غرفه ها عریض تر و عمیق تر شده اند و بدین ترتیب، این محور را تقویت کرده اند. فضای میانی طاقی بلند دارد که رسمی بندیهای پر کار در ترکیبی زیبا با مقرنسهای ظرفیت آن را به سقفی موزون پر چین و شکنج بدل کرده است.حوض کشکولی شکل میانه ی این فضا در زیر نور گیر بزرگ وسط سقف جلوه ی خاصی یافته است. غرفه های پیرامون بالا تر از بخش میانی نشسته اند و سقف کوتاه تری دارند.از این رو، فضاهایی مستقل پدید آمده است- فضاهایی که هر یک حوضچه ای در میانه دارد. این فضاها از پشت به یکدیکر مرتبط اند. به این ترتیب، سربینه، در عین اینکه فضایی یکپارچه و واحد جلوه می کند، دارای گوشه هایی دنج تو در توست که هر یک استقلال تمام دارد فضایی مناسب برای استراحت و عبادت و گفتگوست. معروف است که غرفه های شش گانه ی سربینه به طبقات مختلف جامعه، یعنی سادات و ون و خوانین و اعیان بازاریها و رعیا، اختصاص داشته است.در بخشهایی از پیرامون فضای میانی، مجموعه ای از انواع طاقهای رسمی بندی دیده می شود. ازاره های بلند و رنگارنگی دارد. قسمتی از ازاره کاشی مستطیل شکل با تصاویری شبیه تصاویر نگارگری است که کارشناسان آنها را با توجه به نقش و رنگ آمیزی و پختشان متعلق به دوره ی قاجاریان دانسته اند.
در این حمام، میان در، که تبادل حرارت بین سربینه و گرم خانه را به حداقل می رساند دید مستقیم آنها به هم را از بین می برد، بخشهای مختلفی دارد. در میانه ی قسمت اصلی میان در، فضایی با قاعده ی مربع و طاق رسمی بندی وجود دارد و سه فضا با قاعده ی نیم هشت به صورت سکو در سه ضلع ان بالاتر قرار گرفته اند. میان در خود به سربینه ی کوچکی می ماند که مراجعان پس از استحمام مدتی در آن تأًمل می کردند تا تغییر درجه حرارت را راحت تر تحمل کنند. بخش دیگر میان در فضایی است شش گوش، که آن هم سکوهایی در پیرامون دارد و به گوشه ی گرم خانه راه می برد. گرم خانه در میان فضایی با قاعده مربع و سقف رسمی بندی کوتاه دارد. در یک سوی این فضا، بخشی با قاعده مستطیل واقع است که حوضی چهار گوش در میانه ی آن است. دو فضا با قاعده ی نیم هشت، در دو ضلع روبه روی هم، و طاق نمایی عقب نشسته در ضلع سوم این فضا مکانهایی برای شستشو بر گرد حوض پدید آورده اند. قسمتهای مختلف این بخش از گرم خانه را متناسب با شکل قاعده ی هر یک با طاقهای رسمی بندی متنوع پوشانده اند. در سوی دیگر فضای میانی گرم خانه، فضای چال حوض قرار دارد. در این مکان، حوض هشت پهلوی بزرگی واقع است که هشت ستون پیرامئن آن طاق رسمی بندی وسیعی را بر دوش گرفته اند. این حوض را با آب سرد پر می کرده و از آن، خصوصاً در تابستان، برای شنا یا تفریح استفاده می کرده اند. فضای چال حوض شاه نشین مفصل جداگانه ای در ضلع جنوبی دارد. این شاه نشین نیز قاعده ی مربع دارد و در سه وجه آن، غرفه هایی با قاعده های نیم هشت با آن ترکیب شده است. راه ورود به خزینه و ضلع مقابل آن، دو غرفه با قاعده ی نیم هشت عقب نشسته اند و محوری در امتداد ورود به خزینه پدید آورده اند. خزینه سه حوض مستقل دارد که حوض میانی را با آب گرم و دو حوض دیگر را با آب نیم گرم سرد پر می کرده اند. خلوت گرم خانه فضایی است با قاعده ی هشت ضلعی و در کنار خزینه. این فضا نیز طاق رسمی بندی دارد و دو حوض کوچک در غرفه های پیرامون آن هست. حوضها و حوضچه ها و خزینه های حمام از آب قنات معروف شهر آباد پر می شده که آن نیز از آثار گنجعلی خان بوده است.
سردر حمام بر روی محور عرضی میدان گنجعلی خان قرار دارد و تزیینات زیبا و پر کار آن توجه هر بیننده را جلب می کند. طاق سر در یزدی بندی است و سطوح آن تا بالای ازاره با نقاشی روی گچ مزین شده است. در اینجا، نقوش گل و اسلیمیهای کوچک و اشکال مختلف حیوانات و پرندگان در کنار هم قرار گرفته اند. به نظر برخی از کارشناسان، این نقاشیها، با توجه به ترکیب و رنگ آمیزی آنها، متعلق به دوره قاجاریان است. پس از این سر در و چند پیچ و خم، یک هشتی زیبا و سپس سربینه قرار دارد. در گاه هشتی به سربینه از سنگ یشم است که نقوشی از مرغ ماهی خور در حالات گوناگون بر آن نقش بسته است.
و.